تغذیه نقش اساسی در بهبود زخم و مراقبت از آن دارد و حمایت تغذیه‌ای باید به عنوان بخش اساسی مدیریت زخم در نظر گرفته شود. تغذیه نامناسب قبل یا در طول فرآیند بهبودی می‌تواند بهبود زخم را به تأخیر بیاندازد، روند درمان را مختل کند و زخم را مستعد توقف در درمان نماید. شواهد قابل توجهی وجود دارد که نقش اساسی تغذیه را در بهبود زخم نشان می‌دهد.
بهبود زخم یک فرآیند پیچیده است؛ به زبان ساده، فرآیند جایگزینی بافت آسیب دیده با بافت جدید تولید شده توسط بدن است که نیاز به افزایش مصرف انرژی و مواد مغذی خاص از جمله پروتئین دارد.
هنگامی که بدن زخم می‌شود، هورمون‌های استرس ترشح می‌شوند و متابولیسم دچار تغییر می‌شود تا مواد مغذی مورد نیاز ناحیه آسیب دیده را تأمین کند. نام این فرآیند **فاز کاتابولیک** است. اگر مدت زمان فاز کاتابولیک زیاد شود یا به بدن مواد مغذی کافی نرسد، امکان دارد بدن وارد وضعیت سوء تغذیه پروتئین شود.
سوء تغذیه پروتئین و انرژی زمانی است که جذب ناکافی یا مختل پروتئین و انرژی وجود دارد. این سوء تغذیه موجب می‌شود بدن پروتئین را تجزیه کند تا از آن جهت انرژی استفاده کند و سبب کم شدن عرضه اسیدهای آمینه مورد نیاز برای حفظ پروتئین‌های بدن و بهبودی زخم شود. این مورد سبب از دست دادن توده بدون چربی بدن می‌شود. امکان دارد سوء تغذیه پروتئین به صورت مستقیم با زخم‌هایی که در حال بهبود نیستند در ارتباط باشد. می‌توان آن را به عنوان شاخص توده بدنی پایین (BMI) یا کاهش وزن غیر عمدی قابل توجه (5٪ یا بیشتر) در ارتباط با از دست دادن چربی زیر جلدی و یا تحلیل عضلانی تعریف کرد.
از آنجایی که یک فرد توده بدون چربی بیشتری را از دست می‌دهد، بهبود زخم بیشتر به تأخیر می‌افتد. با از دست دادن بیست درصد یا بیشتر توده بدون چربی، برای مواد مغذی، زخم‌ها شروع به رقابت با عضلات می‌کنند.
فهرست این مطلب [مخفی]
- چرا تغذیه صحیح برای ترمیم زخم‌ها حیاتی است؟
- نقش کلیدی مواد مغذی در تغذیه و ترمیم زخم
- پروتئین: سنگ بنای ترمیم بافت
- انرژی: سوخت اصلی برای التیام
- چربی‌ها: تأمین‌کننده انرژی و مواد مغذی حیاتی
- ال-آرژنین: اسید آمینه حیاتی برای کلاژن‌سازی
- ویتامین C: آنتی‌اکسیدانی قدرتمند برای بازسازی
- ویتامین A: تنظیم‌کننده پاسخ التهابی و محرک کلاژن
- روی (Zinc): عنصری کمیاب برای رشد بافت
- آهن: حمل اکسیژن برای التیام
- مواد غذایی حاوی عوامل ضدالتهابی برای تسریع بهبود زخم‌ها
- مصرف چربی‌های سالم برای بهبود زخم جراحی را فراموش نکنید
- بهترین سبزیجات برای بهبود زخم جراحی و زخم بستر
- خوراکی‌هایی که باید از آن‌ها پرهیز کرد تا زخم سریعتر بهبود یابد
- سوالات متداول درباره تغذیه و ترمیم زخم
---
چرا تغذیه صحیح برای ترمیم زخم‌ها حیاتی است؟
وقتی جایی از بدن زخم می‌شود یا دچار آسیب و جراحتی می‌گردد، بدن سیستم ایمنی را برای مبارزه با عفونت تحریک می‌کند. مواد مغذی موجود در غذاها سبب کمک به بازسازی بافت‌های آسیب دیده می‌شوند و سیستم ایمنی را جهت مبارزه با عوامل میکروبی تقویت می‌کنند. انتخاب غذاهای مناسب در برنامه غذایی حتماً موجب تسریع بهبود زخم می‌شود.
---
نقش کلیدی مواد مغذی در تغذیه و ترمیم زخم
تعدادی از مواد مغذی وجود دارند که نقش مهمی در بهبود زخم ایفا می‌کنند. در زیر خلاصه‌ای از این مواد مغذی بیان شده است:
پروتئین: سنگ بنای ترمیم بافت
به منظور نگهداری و ترمیم بافت بدن، پروتئین ضروری است. سطوح پایین پروتئین سبب کم شدن رشد کلاژن می‌شود و روند بهبود زخم را کند می‌کند. سطح پروتئین کافی موجب تسریع بهبود زخم می‌شود. مصرف کلی انرژی نیز دارای اهمیت است، زیرا اگر نیازهای انرژی تأمین نشود، بدن از پروتئین جهت تأمین انرژی استفاده می‌کند و برای بهبود زخم دچار مشکل می‌شویم.
منابع پروتئین عبارتند از: تخم مرغ، گوشت قرمز و سفید (مانند مرغ و ماهی)، حبوبات، جگر، محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و ماست، سویا، آجیل و دانه ها.
انرژی: سوخت اصلی برای التیام
منابع اصلی انرژی برای بدن انسان و برای التیام زخم، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها هستند. انرژی درمان زخم توسط سنتز کلاژن تولید می‌شود. با توجه به اندازه زخم و پیچیدگی آن، انرژی مورد نیاز برای بهبودی افزایش می‌یابد. به همین دلیل غذاهای "پرانرژی" می‌توانند برای افراد مبتلا به زخم ارزشمند باشند.
چربی‌ها: تأمین‌کننده انرژی و مواد مغذی حیاتی
سوخت حیاتی برای بهبود زخم توسط چربی‌ها، از جمله چربی‌های غیراشباع، مهیا می‌شود. چربی‌ها منبع انرژی ایمن و متمرکز هستند. به منظور جلوگیری از استفاده بدن از پروتئین جهت انرژی، چربی‌های کافی مورد نیاز است.
منابع خوب چربی برای بهبود زخم‌ها شامل: گوشت، لبنیات پرچرب مثل خامه، روغن‌ها، شیر، پنیر، ماست، کره و بستنی. این نکته دارای اهمیت است که طی بهبود زخم، به حفظ وزن توجه داشته باشید. اگر فردی دارای اضافه وزن است، تا هنگامی که زخمش به طور کامل بهبود نیابد، نباید برای کاهش وزن اقدام کند. فردی که دچار کمبود وزن است باید سعی و تلاش کند تا به اندازه کافی وزن اضافه کند که بتواند به محدوده طبیعی برسد.
ال-آرژنین: اسید آمینه حیاتی برای کلاژن‌سازی
ال-آرژنین یک اسید آمینه است که دارای خواصی است که برخی از مسیرهای درگیر در بهبود زخم را بهبود می‌بخشد، مانند نقش آن در سنتز ساختاری پروتئین. از آنجایی که بدن در طول ترمیم زخم به پروتئین بیشتری نیاز دارد، تقاضا برای اسیدهای آمینه غیرضروری مانند ال-آرژنین به صورت مشروط ضروری می‌شود. تحقیقات نشان داده است که مکمل‌های غذایی با آرژنین متابولیسم پروتئین را افزایش می‌دهد، به کاهش از دست دادن عضلات و سنتز کلاژن کمک می‌کند که سپس به افزایش سرعت بهبود زخم کمک می‌کند. به همین دلیل است که مکمل‌های غذایی حاوی آرژنین، مانند آرژنین، ممکن است مفید باشد.
ویتامین C: آنتی‌اکسیدانی قدرتمند برای بازسازی
ویتامین C نقش مهمی در سنتز کلاژن و متعاقب آن ایجاد پیوند متقابل و همچنین تشکیل عروق خونی جدید (رگ‌زایی) دارد. وجود کافی ویتامین C موجب کمک به تقویت و بهبودی زخم می‌شود. مشخص شده است که کمبود ویتامین C سبب اختلال در بهبود زخم می‌شود و همچنین با بالا رفتن خطر عفونت زخم ارتباط دارد. تحقیقات نشان داده است که مکمل ویتامین C همچنین به بهبود زخم دیابتی و زخم بستر کمک می‌کند.
ویتامین C بیشتر در میوه‌ها و سبزیجات به ویژه پرتقال، گریپ فروت، گوجه فرنگی و سبزیجات برگ‌دار یافت می‌شود. آبمیوه‌های حاوی ویتامین C نیز منبع خوبی هستند، اگرچه اغلب حاوی مقادیر کمی ویتامین C هستند.
ویتامین A: تنظیم‌کننده پاسخ التهابی و محرک کلاژن
ویتامین A پاسخ التهابی در زخم‌ها را افزایش می‌دهد و سنتز کلاژن را تحریک می‌کند. سطوح پایین ویتامین A می‌تواند موجب به تعویق افتادن روند بهبود زخم و همچنین سبب عدم حساسیت بدن نسبت به عفونت شود. استرس یا آسیب جدی می‌تواند باعث افزایش نیاز به ویتامین A شود. مصرف مکمل ویتامین A باید با احتیاط انجام شود، زیرا خطر بروز مسمومیت وجود دارد. ویتامین A در شیر، پنیر، تخم مرغ، ماهی، سبزیجات سبز تیره، پرتقال، میوه‌های قرمز و سبزیجات یافت می‌شود.
روی (Zinc): عنصری کمیاب برای رشد بافت
روی یک عنصر کمیاب است که به مقدار کم در بدن یافت می‌شود و در بهبود زخم نقش دارد. روی در سنتز پروتئین و کلاژن و در بهبود و رشد بافت نقش دارد. کمبود روی سبب به وجود آمدن تأخیر در بهبود زخم می‌شود که همچنین کم شدن تولید سلول‌های پوست و کاهش قدرت زخم همراه آن است. منابع غذایی که دارای روی می‌باشند شامل محصولات شیر، صدف، گوشت قرمز، ماهی، تخم مرغ و مرغ است.
آهن: حمل اکسیژن برای التیام
آهن یک ماده معدنی است که اکسیژن را به محل زخم می‌رساند. بنابراین کمبود آهن (هموگلوبین) می‌تواند روند بهبود زخم را مختل کند. کمبود آهن همچنین می‌تواند منجر به اختلال در تولید کلاژن و استحکام زخم شود. بهترین منابع آهن در رژیم غذایی عبارتند از: گوشت قرمز، کله پاچه، ماهی، تخم مرغ، نان سبوس‌دار، سبزیجات با برگ سبز تیره، میوه‌های خشک، آجیل و عصاره مخمر.
کدام میوه برای ترمیم زخم مفید است
---
مواد غذایی حاوی عوامل ضدالتهابی برای تسریع بهبود زخم‌ها
بعضی مواد غذایی با داشتن عوامل ضدالتهابی، سبب کاهش التهاب شده و مانع از ایجاد عفونت می‌شوند و روند بهبود زخم را افزایش می‌دهند. این مواد غذایی عبارتند از: **عسل، آناناس و زردچوبه**. برای اینکه زخم‌هایتان سریعتر بهبود یابد حتماً ترکیب عسل و زردچوبه را امتحان نمایید. از دیرباز مصرف موضعی عسل نیز در التیام زخم‌ها و جراحات بسیار مؤثر بوده است.
---
مصرف چربی‌های سالم برای بهبود زخم جراحی را فراموش نکنید
اطلاع داشته باشید که **چربی سالم دوست شماست**. مخصوصاً بعد از جراحی، چربی سالم به بهبود زخم جراحی شما کمک می‌کند، بدین گونه که تمام ویتامین‌های خوشمزه‌ای را که از میوه‌ها و سبزیجات دریافت می‌کنید جذب کند. جهت تقویت سیستم ایمنی بدن و کاهش احتمال عفونت چربی ضروری است.
چربی‌های سالم شامل:
- روغن زیتون
- آووکادوها
- روغن نارگیل
- آجیل
- دانه‌ها (مثل دانه کتان و چیا)
چربی‌ها سبب می‌شوند تا منبع انرژی طولانی مدتی برای شما فراهم شود. بسیاری از انواع چربی‌ها و آجیل‌ها دارای ویتامین E بالا هستند، به ویژه بادام. ویتامین E همچنین به بهبود سریعتر زخم‌ها و کاهش ظاهر زخم‌ها کمک می‌کند.
---
بهترین سبزیجات برای بهبود زخم جراحی و زخم بستر
این سبزیجات را به عنوان میان وعده یا بخشی از غذا مصرف کنید:
- هویج
- فلفل دلمه‌ای شیرین
- کلم بروکلی
- گل کلم
- کلم
- کلم بروکسل
- سیب زمینی‌ها
گنجاندن این سبزیجات در رژیم غذایی روزانه، منبع سالمی از کربوهیدرات‌ها را اضافه می‌کند که به شما در مبارزه با خستگی پس از جراحی کمک می‌کند. کربوهیدرات‌ها به مغز شما انرژی می‌دهند و از تجزیه عضلات جلوگیری می‌کنند. بدن شما همچنین ویتامین A و C را افزایش می‌دهد. یکی دیگر از مزایای عالی این است که فیبر موجود در یک رژیم غذایی سرشار از سبزیجات، یبوست را کاهش می‌دهد، که یک عارضه جانبی رایج داروهای مسکن و کاهش تحرک است.
سبزیجات برگ سبز: نیروگاه ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها
سبزیجات برگ سبز مانند **اسفناج و کلم** سرشار از ویتامین C، ویتامین K و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند که به بهبود زخم کمک می‌کنند. در تولید کلاژن و کاهش التهاب این مواد مغذی نقش دارند و سیستم ایمنی را تقویت می‌کنند.
- **ویتامین C:** تولید کلاژن را افزایش می‌دهد.
- **ویتامین K:** در انعقاد خون نقش دارد.
- **آنتی‌اکسیدان‌ها:** از سلول‌ها در برابر آسیب محافظت می‌کنند.
- **فیبر:** موجود در سبزیجات موجب کمک به سلامت دستگاه گوارش می‌شود.
- **آهن:** موجود در آن‌ها مانع از ایجاد کم‌خونی می‌شود که برای بهبود زخم ضروری است.
**مغزها و دانه‌هایی** مانند بادام، گردو، تخم کتان و کنجد نیز با تأمین اسیدهای چرب ضروری و ویتامین E به کم شدن التهاب و بهبود زخم‌ها کمک می‌کنند. **حبوبات و غلات کامل** به دلیل داشتن آهن و زینک، روند خون‌سازی و بازسازی سلولی را تسریع می‌بخشند.
---
خوراکی‌هایی که باید از آن‌ها پرهیز کرد تا زخم سریعتر بهبود یابد
در زمان بهبود زخم، پرهیز از برخی غذاها واقعاً اهمیت دارد و رعایت این نکته می‌تواند به روند ترمیم کمک کند. **غذاهای سرخ‌شده و چرب، خوراکی‌های آماده و فست‌فودها** به دلیل چربی‌های ناسالم و افزودنی‌های مضر، می‌توانند سبب کاهش سرعت بهبود زخم شوند. همچنین، مصرف زیاد **شکر و شیرینی‌ها** می‌تواند سبب تضعیف سیستم ایمنی شده و التهاب ایجاد کند، که این موضوع باعث تأخیر در بهبود زخم‌ها می‌شود.
**نوشیدنی‌های گازدار، کافئین زیاد و الکل** هم می‌توانند سبب دهیدراته شدن بدن و اختلال در فرآیند ترمیم شوند. علاوه بر این، **مواد غذایی فرآوری‌شده و کنسروی** معمولاً دارای سدیم بالا و مواد نگهدارنده هستند که ممکن است روند بهبود زخم را مختل کنند.
بنابراین، بهتر است در این دوران از مواد غذایی تازه و طبیعی بیشتر استفاده کنید و مصرف خوراکی‌های ناسالم را به حداقل برسانید تا بدن شما بهترین شرایط را برای بازسازی و ترمیم داشته باشد.
---
سوالات متداول درباره تغذیه و ترمیم زخم
1. چه مواد غذایی برای بهبود سریعتر زخم توصیه می‌شود؟
مواد غذایی غنی از پروتئین (مانند گوشت، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات)، ویتامین C (مرکبات، سبزیجات برگ‌دار)، ویتامین A (هویج، شیر)، روی (صدف، گوشت قرمز) و آهن (گوشت قرمز، سبزیجات برگ تیره) تأثیر مثبت دارند.
2. مصرف آب چه نقشی در ترمیم زخم دارد؟
آبرسانی کافی به بدن سبب سرعت بخشیدن به روند بهبود زخم و جلوگیری از عفونت می‌شود. هیدراته ماندن برای عملکرد بهینه سلولی حیاتی است.
3. چه غذاهایی باید در دوران ترمیم زخم پرهیز شوند؟
غذاهای چرب و سرخ‌شده، فراوری‌شده، قندی و نوشیدنی‌های انرژی‌زا و گازدار باید محدود شوند چون روند ترمیم را کند می‌کنند و ممکن است التهاب را افزایش دهند.
4. چه تغذیه‌ای برای بهبود زخم‌های دیابتی مناسب‌تر است؟
برای زخم‌های دیابتی، جلوگیری از قند و کربوهیدرات‌های ساده و تأمین پروتئین کافی دارای اهمیت است. کنترل دقیق قند خون نیز بسیار مهم است. مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه ضروری است.
5. آیا ویتامین‌ها و مکمل‌ها به ترمیم زخم کمک می‌کنند؟
مصرف مکمل‌ها در صورت کمبود و به تشخیص پزشک، می‌تواند مفید باشد (به خصوص ویتامین C، روی و آرژنین)، اما اولویت با تأمین این مواد مغذی از طریق تغذیه طبیعی و رژیم غذایی متعادل است.
